پرتو درمانی

پرتو درمانی ,پرتو درمانی چند جلسه است,پرتو درمانی به انگلیسی,پرتو درمانی تومور مغزی,پرتو درمانی درد دارد,پرتو درمانی چگونه انجام میشود,پرتو درمانی پروستات

توضیحاتی در مورد پرتو درمانی

پرتودرمانی روشی برای درمان سرطان است که در آن برای نابودی و جلوگیری از انتشار سلول‌های سرطانی، از دز بالای پرتو استفاده می‌کنند. از دز پایین اشعه با عنوان اشعه x برای دیدن درون بدن و تصویربرداری استفاده می‌کنند؛ مانند تصویر گرفته شده با اشعه x از دندان یا استخوان‌های شکسته. استفاده از اشعه در درمانسرطان بسیار شبیه به همان روش است با این تفاوت که اشعه را با دز بالاتری استفاده می‌کنند.در این مطلب از سایت جسارت در مورد پرتو درمانی صحبت میکنیم امیدواریم مورد توجه قرار بگیرد.

پرتو درمانی چیست

پرتودرمانی یا رادیوتراپی (به انگلیسی: radiotherapy) یکی از مهم‌ترین شاخه‌های فیزیک پزشکی است. پرتودرمانی به درمان بیماری با استفاده از پرتوهای نافذ مانند پرتوهای ایکس و آلفا و بتا و گاما که یا از دستگاه تابیده می‌شوند یا از داروهای حاوی مواد نشاندار شده ساطع می‌شوند گویند. پرتو درمانی استفاده از پرتوهای یونساز برای از بین بردن یا کوچک کردن بافت‌های سرطانی است. در این روش در اثر آسیب DNA، سلول‌های ناحیه درمان (بافت هدف) تخریب و ادامه رشد و تقسیم غیرممکن می‌شود. اگرچه پرتو علاوه بر سلول‌های سرطانی به سلول‌های سالم نیز آسیب می‌رساند ولی اکثر سلول‌های سالم بهبودی خود را دوباره بدست می‌آورند. هدف از پرتو درمانی از بین بردن حداکثر سلول‌های سرطانی با حداقل آسیب به بافت‌های سالم است.

کاربرد اصلی پرتو درمانی

کاربرد اصلی پرتو درمانی در معالجه یا تقلیل امراض سرطانی می‌باشد. دیگر کاربردهای پرتودرمانی: از بین بردن سلول‌های سرطانی و ضایعات ارگان‌های مختلف، بازتوانی و بهبود اعضای بدن بیمار (همچون کبد کلیه پروستات)، پیشگیری گسترش ضایعات اعضا و کاهش علائم بیماری (همانند درد). دستگاه‌ها و ابزارهای مختلف و گوناگونی برای درمان و توانبخشی بیمار توسط مهندسان پزشک ساخته و در اختیار پزشکان قرار گرفته‌است. یکی از این دستگاه‌های مهم و پرکاربرد رادیوتراپی یا پرتودرمانی می‌باشد. به بیانی دیگر پرتودرمانی، استفاده از اشعه پر انرژی (معمولاً اشعه X) به منظور از بین بردن سلول‌های سرطانی و ضایعات ارگان‌های مختلف می‌باشد. به‌طور کلی رادیوتراپی را به ۳ قسمت رادیوتراپی خارجی، رادیوتراپی داخلی (براکی تراپی) و رادیوتراپی سیستمیک تقسیم می‌کنند. سلولهای سرطانی در مقایسه با سلول‌های سالم به رادیو تراپی حساسیت بیشتری نشان می‌دهند و در نتیجه تعداد بیشتری از آن‌ها از بین خواهند رفت البته رادیو تراپی بر سلول‌های سالم ناحیه درمان نیز تأثیر می‌گذارد اما آن‌ها بر خلاف سلول‌های سرطانی معمولاً بهبود یافته یا به سرعت خود را ترمیم می‌کنند. رادیوتراپی همچنان برای پیشگیری گسترش ضایعات اعضا و برای کاهش علائم بیماری (همانند درد) نیز به کار برده می‌شود. اصولاً در این دستگاه‌ها برای شناسایی و مکان یابی تومور و بافت مورد نظر برای دریافت پرتو از انواع مختلف پرتونگاری استفاده می‌گردد که شاید بتوان مرسوم‌ترین آن‌ها را پرتونگاری مقطعی تخمینی (CT)، تصاویر رزونانس مغناطیسی (MRI) و اخیراً پرتونگاری مقطعی نشر پوزیترون (PET) معرفی نمود. حال پس از شناسایی موقعیت بافت مورد نظر بایستی مرحله شبیه‌سازی را شروع نمود که بر اساس آن آناتومی بیمار برنامه‌ریزی می‌شود. استفاده از پرتو در درمان سرطان یک فرایند پیچیده‌است که در بر گیرنده متخصصان آموزش دیده و تعداد زیادی از عوامل به هم پیوسته‌است. متخصصین رادیوتراپی انکولوژی، متخصصین فیزیک پزشکی، دزیمتریست و متخصصین رادیوتراپی (پرتوپزشکی) سال‌ها دنبال لوازم و ابزار که به این فرایند، بخصوص در موقعیت یابی تومور، برنامه درمانی، اجرای درمان، و تحقیق کمک کنند، می‌گشتند. دقت در رادیوتراپی بسیار مهم است زیرا نتایج بالینی و تجربی نشان می‌دهند که کنترل تومور و پاسخ نرمال بافت می‌تواند یک عامل مهم درمقدار (دز) پرتو افشانی باشد و بنابراین، تغییرات کوچک در دز درمانی می‌تواند منجر به نتایج بزرگی در پاسخ تومور یا بافت نرمال شود. به علاوه، دزهای تجویز شده درمانی تومور معمولاً الزاماً به دزی که برای بافت نرمال قابل تحمل است نزدیک است. بنابراین برای درمان بهینه، دز پرتوافشانی باید با دقت بسیار بالا انجام شود. یک میزان ±۵٪ توسط کمیسیون بین‌المللی سنجش و واحدهای پرتو افشانی (ICRU) پیشنهاد شده‌است. نزدیک دو سوم از بیماران سرطانی در جریان مداوای خود از پرتودرمانی استفاده می‌کنند. در سال ۲۰۰۴، این تعداد در آمریکا به ۱ میلیون نفر رسید. در این میان، سرطان پروستات، سرطان ریه، و سرطان سینه ۵۶٪ معضلات را تشکیل می‌دادند

پیشینه پرتو درمانی

طی دو دهه نخست سده بیستم، رشته رادیوتراپی انکولوژی تغییرات چشمگیری را پشت سر گذاشته‌است. در آن زمان متخصصین رادیوتراپی انکولوژی برای برنامه‌ریزی و درمان بیماران با استفاده از آنچه روش دو بعدی (2D) نامیده می‌شد، آموزش دیده بودند. این روش تأکید داشت بر استفاده از یک شبیه ساز مرسوم اشعه ایکس برای طراحی پرتال‌های پرتویی که بر اساس تکنیک‌های ترکیب اشعه‌ای استاندارد و استفاده از بوکمارک‌های استخوانی تجسم شده بر روی صفحه رادیوگرافی، هستند. این روش در حالی که هنوز توسط برخی کلینیک‌ها استفاده می‌شود به‌طور گسترده با یک روش سه بعدی(3D) در کلینیکهای پرتو درمانی مدرن جایگزین شده‌است. با معرفی سیستم‌های برنامه‌ریزی درمان 3D تجاری در اوایل دهه ۱۹۹۰ این روش امکان پذیر شد. در مقابل روش 2D، برنامه‌ریزی درمان 3D بر یک روش شبیه‌سازی مجازی بر پایه تصویر برای تعیین حجم تومور و اعضای مهم در خطر برای بیمار خاص تأکید دارد. این فرایند 3D جدید برای متخصصین رادیوتراپی انکولوژی جهت تشخیص حجم و اعضای هدف را که در خطر هستند، با دقتی بسیار بالاتر از قبل، تقاضاهای جدیدی را ایجاد کرد. و همچنین برای متخصصین فیزیک پزشکی برای فراهم کردن فرایندهای با کیفیت مطمئن(QA) و مؤثر برای اطمینان بخشیدن به استفاده ایمن از این برنامه‌ریزی جدید بر اساس تصویر و روش کنترل درمان کامپیوتری.

ابزار نگهداری پرتو درمانی

تغییر مکان دقیق روزانه بیمار در موقعیت درمان و کاهش حرکت بیمار در طول درمان جهت اینکه دز تجویز شده دقیقاً ارائه شود و توزیع دز طراحی شده حاصل گردد، ضروری است.همانطور که در این بخش خواهیم دید سیستم‌های مدرن تغییر موقعیت و عدم تحرک طوری طراحی شده‌اند که بتوانند متصل شوند به تخت‌های درمان و شبیه سازی،بطوری‌که ابزار عدم تحرک و بیمار ثابت شده باشند در سیستم هماهنگ‌کننده ماشین درمان.زمانی که ابزار عدم تحرک در یک مکان خاص قفل شود ،بیمار هم تراز سیستم عدم تحرک خواهد بود.نتیجه نهایی این است که مجموعه‌ای از هم پایه‌ها که از شبیه ساز CT بدست آمده‌استو در فرایند شبیه‌سازی مجازی استفاده شده‌است و می‌تواند هم پایه شود با مرکز اتاق درمان. سایت‌های اناتومیک معمولاً عدم تحرک را در تشعشع درمانی در سروگردن، سینه، قفسه سینه-مری، شانه‌ها و دست ها، مناطق لگن (بحصوص در افراد چاق)، و اندام چرخیده شده در جهت خلاف، مورد استفاده قرار می دهند.

انواع پرتو درمانی

پرتودهی ممکن است توسط دستگاهی خارج از بدن ( رادیوتراپی خارجی ) یا توسط منبع پرتو در داخل بدن ( رادیوتراپی داخلی ) یا توسط مواد رادیواکتیو باز درداخل بدن انجام شود ( رادیوتراپی سیستمیک ) . نوع پرتودهی به نوع تومور ، تحمل بافت‌های سالم اطراف محل آن ، مسافتی که پرتو باید در داخل بدن طی کند همچنین به سلامت عمومی بیمار ، تاریخچه بیماری و اینکه آیا بیمار از روش‌های دیگر درمان استفاده خواهد کرد یا نه و مجموعه‌ای عوامل دیگر بستگی دارد . دربیشتر بیماران از روش پرتودرمانی خارجی و در تعداری از بیماران از سه روش پرتو درمانی خارجی ، داخلی ، سیستمیک همراه با هم یا جداگانه استفاده می‌شود. رادیوتراپی داخل نسجی (Interstitial Rediotherapy): در این روش ماده رادیواکتیو در داخل بافت یا نزدیک محل تومور قرار می‌گیرد . این روش در درمان تومورهای سر و گردن ، پروستات ، گردن رحم (Cervix ) ، تخمدان ، پستان ، نواحی لگن و اطراف مقعد استفاده می‌شود . در رادیوتراپی خارجی پستان ممکن است یک دوز بیشتر ( Boost ) به روش داخل نسجی یا خارجی به بیمار داده شود . رادیوتراپی داخل حفره‌ای (Therapy Intracavitary): در این روش منبع رادیواکتیو بوسیله یک اپلیکاتور در داخل بدن قرار می‌گیرد . این روش معمولاً در درمان تومورهای رحم استفاده می‌شود . محققان در حال مطالعه و بررسی انواع رادیوتراپی داخلی برای درمان دیگر سرطانها شامل پستان، Bronchial، گردنی، مثانه، دهانی، Tracheal ,Rectal، رحم و واژن هستند. رادیوتراپی سیستمیک( پزشکی هسته‌ای ): در این روش از مواد رادیواکتیو مانند I131 Strontium89. به صورت خوراکی یا تزریقی استفاده می‌شود . این روش درمانی گاهی اوقات برای درمان سرطان تیروئید و لنفوم غیر هوچکینی بزرگسالان استفاده می‌شود . محققان در حال بررسی موادی هستند که بتواند برای درمان دیگر انواع سرطان استفاده شود . 

پرتو درمانی خارجی

رادیوتراپی خارجی: پرتودرمانی یا رادیوتراپی خارجی معمولاً در بیماران سرپایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بیشتر این بیماران نیاز به بستری شدن در بیمارستان نیست رادیوتراپی خارجی برای درمان انواع سرطان شامل سرطان مثانه ، مغز ، پستان ، رکتوم ، پانکراس ، معده ، گردن رحم ، حنجره ، ریه ، پروستات و رحم استفاده می‌شود علاوه بر این رادیوتراپی خارجی ممکن است برای کاهش دردهای متاستاتیک یا مشکلات دیگر ناشی از گسترش تومورها مورد استفاده قرار گیرد.

پرتو درمانی حین جراحی

رادیوتراپی حین جراحی (Intraoperative Radiotherapy): این روش نوعی پرتو درمانی خارجی همراه با جراحی است. IIORT برای درمان تومورهای متمرکز که نمی توان آن‌ها را به‌طور کامل خارج کرد یا ریسک عود مجدد وجود دارد استفاده می¬شود. بعد از خارج کردن تمام یا بیشتر بافت تومورال یک دوز زیاد با انرژی بالا مستقیماً به محل تومور در حین جراحی داده می‌شود ( بافت‌های سالم اطراف بوسیله شیلدهای مخصوصی حفاظت می‌شوند ) . بیمار بعد از عمل جراحی در بیمارستان بستری می‌شود این روش ممکن است در درمان تومورهای تیروئید ، gynecological , colorectal روده باریک و لوزالمعده ( پانکراس ) استفاده شود . این روش برای درمان برخی از انواع تومورهای مغز و سارکومای لگن در بزرگسالان تحت بررسی است .

پرتو درمانی سه بعدی

رادیوتراپی تطبیقی سه بعدی 3D Conformal Radiation Therapy : رادیوتراپی تطبیقی برخلاف طرح درمان‌های قدیمی سه بعدی است و از کامپیوتر برای هدف‌گیری دقیق تر تومور استفاده می‌شود . امروزه بیشتر متخصصین سرطان‌شناسی از این روش استفاده می‌کنند . تصاویر سه بعدی CT ، MRI ، PET ویا SPECT تهیه و به کمک نرم‌افزارهای مخصوص ، پرتوهایی که با شکل تومور مطابقت دارند طراحی می‌شود . چون در این تکنیک بافت سالم اطراف تومور به‌طور وسیع از تشعشع دور است از دوزهای بالاتر برای درمان تومور می‌توان استفاده کرد . استفاده از این روش در تومورهای Nasopharyngeal ، پروستات ریه ، کبد و تومورهای مغزی نتایج بهتری در برداشته‌است . IMRT) Therapy Intensity-Modulated Radiation) : در این روش که یک نوع رادیوتراپی تطبیقی سه بعدی جدید است معمولاً از پرتوهای x با شدتهای متفاوت برای انتقال دزهای متفاوت پرتو به نواحی کوچک بافت به‌طور هم‌زمان استفاده می‌شود . در این تکنولوژی نیز دزهای بالا به تومور و دزهای کمتر به بافتهای سالم اطراف می‌رسد . در برخی تکنیک‌ها بیمار دز روزانه بیشتری دریافت می‌کند و زمان کل درمان کاهش و موفقیت درمان بیشتر می‌شود . IMRT ممکن است عوارض جانبی درمان را کاهش دهد. پرتودهی در این روش بوسیله یک شتاب دهنده خطی مجهز به کولیماتور Multileaf انجام می‌شود(کولیماتور به شکل دادن دقیق پرتوها کمک می‌کند). با چرخش دستگاه به دور بدن بیمار پرتوها از بهترین زوایا وارد تومور می‌شوند . پرتوها تا حد امکان به‌طور دقیق با شکل تومور تطبیق داده می‌شوند . چون دستگاه IMRT بسیار تخصصی است مراکز سرطان‌شناس به ندرت از این وسیله استفاده می‌کنند . این تکنولوژی جدید برای درمان تومورهای مغزی، سروگردن، حلق بینی، پستان، کبد، ریه، پروستات و رحم مورد استفاده قرار می‌گیرد . IMRT برای هر بیمار یا هر نوع توموری مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

پرتو درمانی داخلی

رادیوتراپی داخلی( Brachy Therapy ) : در این روش منبع تشعشع که در یک پوشش نگهدارنده کوچک پیچیده شده در داخل تومور یا بسیار نزدیک به آن قرار می‌گیرد و Implant یا ماده کاشتنی نامیده می‌شود. مواد کاشتنی ممکن است در شکلهای مختلف مانند سیمهای کوچک ، تیوبهای پلاستیکی ( کاتترها ) ribbans ( رشته‌ای ) کپسول یا به شکل دانه‌ای وجود داشته باشد . مواد کاشتنی مستقیماً در داخل بدن گذاشته می‌شوند . در رادیوتراپی داخلی ممکن است بیمار نیاز به بستری داشته باشد . رادیوتراپی داخلی معمولاً به یکی از روش‌های زیر انجام می‌شود که هرکدام به‌طور جداگانه توضیح داده شده‌است . در هر سه روش از مواد کاشتنی سربسته استفاده می‌شود .

منابع پرتودهی پرتو درمانی

منابع پرتودهی مورد استفاده در رادیوتراپی خارجی ممکن است شامل انواع زیر باشد : اشعه گاما یا x : این پرتوها از نوع تشعشع الکترومغناطیس محسوب می‌شوند، ولی طریقه تولید آن‌ها متفاوت است . پرتوهای x بوسیله دستگاهی به نام شتاب دهنده خطی تولید می‌شوند . پرتوهای با انرژی پایین در تخریب سلول‌های سرطانی سطحی و پرتوهای با انرژی بالاتر در درمان تومورهای عمقی تر بکار میرود. پرتوهای x میتوانند یک ناحیه بزرگ را مورد تشعشع قرار دهند . پرتوهای گاما از رادیو ایزوتوپهایی مثل ایدیدیوم Ir و CO60 منتشر می‌شوند . هر عنصر در یک زمان خاص واپاشی و میزان متفاوتی از انرژی را آزاد می‌کند که بر نفوذ آن به داخل بدن مؤثر است . در واپاشی کبالت پرتوی گاما منتشر می‌شود که در درمان با knife Gamma نیز مورد استفاده قرار میگیرد. تشعشعات ذره‌ای ( Particle beams ): در این روش از ذرات هسته‌ای پر انرژی به جای فوتون استفاده می‌شود . این روش درمانی ، رادیوتراپی ذره‌ای یا تشعشع ذره‌ای نامیده می‌شود . تشعشعات ذره‌ای به وسیله شتاب دهنده‌های خطی، سنکروترن و سیکلوترون تولید می‌شود. ذرات شتابدار عبارتند از : الکترون که به وسیله تیوب اشعه X تولید می‌شود، نوترون‌ها که به وسیله عناصر رادیواکتیو و تجهیزات مخصوص تولید می‌شوند. یون‌های سنگین مثل پروتون ها، هلیوم و ذرات باردار کوچک یعنی مزون که به وسیله شتابدهنده و یک سیستم مغناطیسی تولید می‌شوند. برخلاف پرتوهای ایکس و گاما ، پرتوهای ذره‌ای قدرت نفوذ کم دارند . بنابراین از این پرتوها معمولاً برای درمان تومورهای سطحی یا زیر جلدی استفاده می‌شوند . درمان با پرتوی پروتون ( Proton beam therapy ): در این روش از پرتوهای پروتونی استفاده می‌شود که انرژی خود را در یک ناحیه کوچک ( Bragg peak ) از دست می دهند. در این ناحیه دزهای بالا بر روی تومور با حداقل آسیب به بافت‌های نرمال متمرکز می‌شود . پروتون درمانی فعلاً در مراکز محدودی در ایالات متحده استفاده می‌شود . این شیوه برای درمان تومورهایی که عمل جراحی مشکل یا پر مخاطره است به کار می‌رود . تحقیقات کلینیکی برای استفاده از این روش در درمان ملانومای چشم ، Retinoblastoma ( یک نوع تومور چشمی که بیشتر در اطفال زیر 5 سال اتفاق می افتد ) سارکومای عضلات مخطط، برخی انواع تومورهای سر و گردن ، پروستات ، مغز و ریه در حال انجام است. درمان با پرتوی کربن ( carbon beam therapy ): در این روش از پرتوهای یون‌های کربن استفاده می‌شود که انرژی خود را در یک ناحیهٔ کوچک (Bragg peak ) همانند پروتون از دست می دهند، و حداقل آسیب به بافت‌های سالم را در پی خواهد داشت. به علت هزینهٔ بالای شتاب دهنده‌های تولیدکنندهٔ یون‌های کربن با سرعت بالا ، به کارگیری این روش درمانی با محدودیت زیادی روبرو است.

عوارض پرتو درمانی

پرتودرمانی با سلول‌های سالم چه می‌کند؟ پرتودرمانی نه فقط سلول‌های سرطانی را می‌کشد یا رشدشان را کند می‌کند بلکه بر سلول‌های سالم هم‌جوار نیز اثر می‌گذارد. تقریباً همیشه بیش‌تر سلول‌های سالم بعد از پایان درمان بازیابی می‌شوند. اما گاهی پیش می‌آید که افراد دچار عوارض جانبی می‌شوند که یا از بین نمی‌روند یا بسیار شدید هستند. پزشکان می‌کوشند تا در طول درمان از این راه‌ها سلول‌های سالم را حفظ کنند: استفاده از پرتودرمانی در کم‌ترین دز ممکن. میزان اشعه به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود که هم آنقدر بالا باشد که سلول‌های سرطانی را نابود کند و هم آنقدر پایین که به سلول‌های سالم آسیب نزند. تقسیم درمان در طول زمان. گاهی هفته‌های متمادی روزی یکبار یا در دز کم‌تر روزی دوبار پرتودرمانی انجام می‌شود. تقسیم دز اشعه به سلول‌های سالم مهلت می‌دهد تا هم‌زمان با نابودی سلول‌های سرطانی، ترمیم شوند. هدف‌گیری دقیق اشعه به قسمتی از بدن. روش‌های جدیدی چون IMRT و پرتودرمانی سه‌بعدی تطبیقی امکان تاباندن میزان بالاتر پرتو به سلول‌هایسرطانی و میزان پایین‌تر به سلول‌های سالم را فراهم می‌آورد. استفاده از دارو. برخی دارو‌ها به محافظت از بخش به‌خصوصی از بدن، مانند غدد بزاقی که بزاق تولید می‌کنند، کمک می‌کنند.

پرتو درمانی و درد در ناحیه سینه

پس از پرتو درمانی، ناحیه سینه به لمس حساس می شود و با کوچک ترین اشاره ای درد می گیرد. بروز ورم هم در این ناحیه امری اجتناب ناپذیر است. هنگامی که دوره پرتودرمانی پایان می یابد، این علایم هم در فرد رو به کاهش می گذارد. خانم هایی که برای درمان سرطان سینه هم تحت پرتو درمانی و هم عمل جراحی قرار می گیرند، نسبت به خانم هایی فقط جراحی می کنند، بیشتر دچار درد سینه می شوند. معمولا برای کاهش درد در ناحیه قفسه سینه، پزشک متخصص داروهایی را تجویز می کند که بیمار با مصرف آنها درد کمتری را احساس خواهد کرد.

بیشتر بخوانید : سرطان واژن ♥ سرطان دندان ♥ سرطان چشم ♥ سرطان ناخن ♥ سرطان مثانه